Μόνο όταν η Κιμ πήγε στο Γυμνάσιο του Πεκίνου ανακάλυψε ότι η γραφειοκρατία του Κομμουνιστικού Κόμματος θα διαμόρφωνε τη ζωή της - όπως συμβαίνει με πολλούς από τους 1,4 δισεκατομμύρια ανθρώπους της Κίνας.
Επειδή η οικογένειά της δεν καταγόταν από το Πεκίνο, υποχρεώθηκε, σύμφωνα με τους μυστήριους νόμους περί διαμονής, γνωστούς ως σύστημα hukou, να ολοκληρώσει το σχολείο της και να δώσει τις εξετάσεις εισαγωγής στο πανεπιστήμιο της χώρας στο μακρινό χωριό των γονέων της.
Κόρη επιτυχημένων επιχειρηματιών, η Κιμ αρνήθηκε να πάει, υποστηρίζοντας ότι δεν είχε ζήσει ποτέ στο χωριό. Αυτό της κόστισε την πρόσβασή της στο πανεπιστήμιο, καταστρέφοντας τις προοπτικές καριέρας της.
«Το σύστημα hukou μου δημιούργησε πολλά προβλήματα», λέει η Κιμ, η οποία είναι τώρα γύρω στα 30 και εργάζεται στη μικρή εταιρεία του ξαδέλφου της. Το σύστημα «αντιπροσωπεύει την ανισότητα και με έχει επηρεάσει σε όλη μου τη ζωή».
Το σύστημα hukou της Κίνας, το οποίο στην πραγματικότητα αντιμετωπίζει τους ανθρώπους σε αγροτικές εγγραφές ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας, θεωρείται εδώ και καιρό ως βαθιά κοινωνικά οπισθοδρομικό. Αλλά η πρόσφατη αναιμική ανάπτυξη θέτει όλο και περισσότερο υπό εξέταση το κόστος του συστήματος για τη δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου.
Η κυβέρνηση του Σι Τζινπίνγκ, η οποία προσπαθεί να τονώσει την κατανάλωση και να αντιμετωπίσει την ύφεση της αγοράς ακινήτων, δημοσίευσε τον Ιούλιο ένα πενταετές σχέδιο που ζητά τη χαλάρωση των κανόνων του hukou στις μεσαίου μεγέθους πόλεις για να «απελευθερώσει πλήρως το τεράστιο δυναμικό της εγχώριας ζήτησης» από την αστικοποίηση, η οποία έχει επιβραδυνθεί μετά την πανδημία.
Όμως το Πεκίνο έχει επέμβει πολλές φορές στο παρελθόν στο σύστημα αυτό, το οποίο εισήχθη το 1958 από τον Μάο Τσετούνγκ για να ελέγξει τις μετακινήσεις του πληθυσμού στις πόλεις από τις αγροτικές περιοχές. Πολλοί μελετητές πιστεύουν ότι η κυβέρνηση θα πρέπει να προχωρήσει περισσότερο και να καταργήσει το σύστημα εντελώς.
«Η κατάργηση του συστήματος hukou θα μπορούσε να προσφέρει ακριβώς το είδος της αναπτυξιακής δυναμικής που χρειάζεται ο Σι για να αναζωογονήσει την εμπιστοσύνη στην κινεζική οικονομία», δήλωσε ο Νιλ Τόμας, συνεργάτης στο Κέντρο Ανάλυσης της Κίνας του Asia Society Policy Institute.
Επειδή το hukou ρυθμίζει την πρόσβαση στις υπηρεσίες της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, η κατοχή ενός hukou από τους πλουσιότερους δήμους της Κίνας, ιδίως το Πεκίνο και τη Σαγκάη, δίνει στον κάτοχό του δικαίωμα στην καλύτερη εκπαίδευση και υγειονομική περίθαλψη, ευκολότερη πρόσβαση σε σταθερές κυβερνητικές θέσεις εργασίας και άλλα προνόμια.
Η εγκατάλειψη του hukou θα ενθάρρυνε περισσότερους εργάτες της υπαίθρου να μετακινηθούν σε πιο παραγωγικές θέσεις εργασίας στις πόλεις, δήλωσαν αναλυτές. Ενώ η μαζική μετανάστευση προς τις πόλεις της Κίνας τις τελευταίες δεκαετίες έχει αυξήσει το ποσοστό αστικοποίησης της χώρας στο 66% πέρυσι από 43% το 2005, τουλάχιστον το ένα τέταρτο των κατοίκων των πόλεων δεν διαθέτει αστικό hukou. Πολλοί μετανάστες εργάτες συνωστίζονται σε γειτονιές στο περιθώριο των μεγάλων πόλεων, όπως η Yuxinzhuang στο βόρειο Πεκίνο.
Η κατάργηση του συστήματος θα έδινε στους μετανάστες εργάτες καλύτερη πρόσβαση στη δημόσια υγεία και την εκπαίδευση, αφήνοντάς τους «περισσότερα χρήματα ελεύθερα για κατανάλωση, πράγμα που σημαίνει ότι θα αντιμετωπιστούν κάποιες από τις ευρύτερες οικονομικές ανισορροπίες που αντιμετωπίζει η Κίνα», δήλωσε ο Τόμας.
Αλλά η πλήρης κατάργηση του hukou θα ήταν «ευκολότερο να ειπωθεί παρά να γίνει», έγραψε ο Ίβι-Σου Νγκ, επικεφαλής επενδύσεων Ασίας-Ειρηνικού στην DWS, σε σημείωμά του αυτό τον μήνα.
Οι κάτοικοι των πρωτοβάθμιων δήμων θα αντισταθούν στην απώλεια των προνομίων τους, ενώ οι κυβερνήσεις των πόλεων θα αντιδρούσαν στο κόστος των επενδύσεων σε πρόσθετες υποδομές και υπηρεσίες. Πολλοί από τους 298 εκατ. μετανάστες εργάτες που ζουν ήδη σε αστικές περιοχές δεν έχουν πρόσβαση στις καλύτερες υπηρεσίες υγείας, εκπαίδευσης και δημόσιες υπηρεσίες.
Επιπλέον, το Κομμουνιστικό Κόμμα εξακολουθεί να χρησιμοποιεί το σύστημα για να διατηρεί τον κοινωνικό έλεγχο. Ο Σι, ειδικότερα, έχει πει ότι η Κίνα πρέπει να αποτρέψει τη συγκέντρωση του πληθυσμού στις μεγαλύτερες πόλεις. Το σύστημα ελέγχεται από το Υπουργείο Δημόσιας Ασφάλειας, το οποίο έχει ελάχιστο ενδιαφέρον για τη μεταρρύθμιση, δήλωσαν οι μελετητές.
Η πρόκληση για την κυβέρνηση είναι ότι «έχουν ήδη κάνει ό,τι είναι δυνατόν [για το hukou] χωρίς να αλλάξουν το θεμελιώδες πολιτικό σύστημα», δήλωσε ο Ερνάν Κούι, αναλυτής της ερευνητικής ομάδας Gavekal.
Ενώ ορισμένες μικρότερες πόλεις έχουν εγκαταλείψει εντελώς το hukou ως μέρος των σταδιακών μεταρρυθμίσεων, η απόκτηση ενός στις μεγαλύτερες πόλεις της Κίνας, ιδίως στο Πεκίνο και τη Σαγκάη, έχει γίνει ακόμη πιο δύσκολη, σύμφωνα με τον Γιάο Γιανγκ, διακεκριμένο Κινέζο καθηγητή και συγγραφέα.
Οι εξωτερικοί που αναζητούν ένα hukou στο Πεκίνο πρέπει να ικανοποιήσουν ένα σύστημα μορίων που λαμβάνει υπόψη το πανεπιστημιακό τους πτυχίο, τις επαγγελματικές τους ικανότητες και την ικανότητά τους να πληρώνουν φόρους - αυστηρότερα κριτήρια από αυτά που επιβάλλουν πολλές χώρες στους ξένους μετανάστες.
Το hukou του Πεκίνου μπορεί επίσης να αποκτηθεί μέσω του γάμου ή της γέννησης. Το σύστημα της Σαγκάης είναι σχεδόν εξίσου αυστηρό.
Θέματα ταμπού hukou και μισθοί
Στις πόλεις της πρώτης βαθμίδας της Κίνας, ένα hukou δίνει πρόσβαση σε 20 διαφορετικά δικαιώματα, δήλωσε ο Γιάο σε δημόσια ομιλία του φέτος. Αυτό ξεκινά με την άμεση πρόσβαση στα καλύτερα σχολεία της χώρας, τα οποία βρίσκονται στο κεντρικό Πεκίνο και τη Σαγκάη και προσφέρουν στους μαθητές ανώτερη προετοιμασία για το πανεπιστήμιο.
Η Γουάνγκ, κάτοικος του Πεκίνου, από οικογένεια με ρίζες από την πρωτεύουσα, δήλωσε ότι ως κάτοχοι hukou στην ελίτ της κεντρικής περιοχής Xicheng της πόλης, οι γονείς της πήραν καλές κυβερνητικές θέσεις εργασίας και η ίδια πήγε σε κορυφαία σχολεία.
«Δεν θα χρειαστεί να ανησυχώ ούτε για τη σχολική εκπαίδευση των παιδιών μου», είπε. «Το να έχεις ένα hukou εδώ σου παρέχει άμεση πρόσβαση σε αυτούς τους πόρους, ενώ οι άνθρωποι χωρίς hukou στο Πεκίνο πρέπει να πληρώνουν πολλά -οικονομικά και άλλα- για να έχουν πρόσβαση σε αυτούς».
Όπως ανακάλυψε η Κιμ, ένα από τα σημαντικότερα προνόμια που παρέχει το hukou του Πεκίνου στον κάτοχό του είναι το δικαίωμα να ολοκληρώσει το λύκειο και να συμμετάσχει στις εισαγωγικές εξετάσεις για το πανεπιστήμιο στην πρωτεύουσα.
«Στην εταιρεία μας, το hukou και οι μισθοί είναι θέματα ταμπού», δήλωσε η Κίκι, γεννημένη στο Χενάν, η οποία εργάστηκε σε μια εταιρεία τεχνολογίας στο Πεκίνο που τη βοήθησε να αποκτήσει hukou στην πόλη. «Η συζήτησή τους δεν επιτρέπεται, επειδή αυτά αντιπροσωπεύουν άνισους πόρους και θα μπορούσαν να προκαλέσουν δυσαρέσκεια».
Όταν τελικά έκανε ανάρτηση στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης για την απόκτηση ενός hukou στο Πεκίνο, οι άνδρες άρχισαν να της ζητούν ραντεβού «σαφώς λόγω του hukou μου», είπε.
Έξω από τις πλούσιες μητροπόλεις της Κίνας, τα οφέλη του hukou διαφοροποιούνται περισσότερο.
Η Μάομαο, η οποία μεγάλωσε στο Ουρούμτσι, την πρωτεύουσα της περιοχής Σιντζιάνγκ της δυτικής Κίνας, δήλωσε ότι ήταν τυχερή που η μητέρα της ήταν δημόσιος υπάλληλος σε κυβερνητική υπηρεσία. Στην οικογένειά της παραχωρήθηκε ένα σπίτι με hukou που της επέτρεψε «να φοιτήσει στα καλύτερα δημοτικά και γυμνάσια του Ουρούμτσι».
«Η απόκτηση ενός hukou στις πόλεις χαμηλότερης βαθμίδας δεν είναι δύσκολη», λέει η Μάομαο, η οποία τελικά αντάλλαξε το hukou της Ουρούμτσι με ένα στη Ναντζίνγκ, στην ανατολική Κίνα. «Το hukou είναι ουσιαστικά ένα σκαλοπάτι... παρέχει πρόσβαση σε πόρους όπως η στέγαση και η εκπαίδευση για τα παιδιά, αλλά πέρα από αυτό, δεν σημαίνει πολλά».
Παραμένει όμως σημαντικό στις μεγαλύτερες πόλεις της Κίνας. Η Κιμ χωρίς hukou στο Πεκίνο, θα μπορούσε να αγοράσει μόνο ένα λιγότερο επιθυμητό διαμέρισμα με υψηλότερα έξοδα διαχείρισης. Οι κανόνες κυκλοφοριακής συμφόρησης του Πεκίνου, που ευνοούν τους κατόχους hukou, την ανάγκασαν να πληρώσει περισσότερα για να έχει αυτοκίνητο.
